ILLVSTRISSIMO

PRINCIPI AC DOMINO.

DOMINO FRIDERICO IIII. CO-

MITI PALATINO AD RHENVM:SA- criRomani Imperij Archidapifero:& Eledtori: Duci Bauaria:, &c. Doniino clc- mentiisimo.

)( »

Inmore

I

EPISTOLA

3 N more po(icui||pftjIlluftriffime Princeps acDomineclcmcndfIime,vtquiopus ali- quod nouum in lucem edcre cogirant,pa- ^^^^ rronumaliquemfibiqu^rantjquinonio- lum authoritate valeat,quo fub eius pr^Q- dio & tutela opus illud fuum ab omni ma- leuolorum inledratione tutum prodire queat, fed & qui materia: eius quse in ope- ^^^^^^^ re tradatur, vel fcicntia ad iudicandum polleat, vcl ftudio & le6lionedeled:ctur; Proinde tuam llluftriffimam Celfitudinem humillime rogamus, ne nobis vitio vcrtat quod ea in huius hiftoriol^ quam edimus epiftola nuncupatoria compellare aufi hmus. Noscnimad id induxitcon- ftantiflima illa fama, qua certiorcs, veraci eius afrercioncjfumus rcd- diti, veftra^ lUuftriff Cclfitud. Maiores lUuftriifimos, Scptem vu-os, &Curi2EEle(5toratusq; Palatini Adminiftratores laudatiflimos, A- uos, Parcntes, agnaros atque propinquos,Heroes immortali nomi- ne, & artcrna gloria,dignifIimos atquecelcberrimos, Hiftoriarum mirifica voluptate femper fuiffe affedlos: & eofdem,illas inpretio (quod nimrum ad poiiticam prudentiam comparandam haud pa- rummomenciadferant,viamq;exemplisexpeditiffimamrebuspriE- clare &felicitergerendis gnauiter monftrcnt) ac honore debito ha- buiife, heroicoqi cncomio indc(inenter,haud abs re,condecora{lc.

Quaproptcr non vulgari iudicio, neque fpc dubia, optimus (e- ncxTheodorus de Bry,iam equidcm, difponente fic Numine, fupe- rorumpacefruens,patcrnofterdiledus,fubproted:ione&clemcn- ti T. IlluftXclficud. tutela,tertiam fuarum Amcricarum hiftoria- ruip, partem,felicitcr foras dedit,vfuraqj lucis frui non immaturo conhlio^palTus cft. Nam cx a moriibus Sycophantarum iniquo- rum, & Theonino dentc inuidorum, tut^, D e o fit laus, fardeqj te- dixb^y manferunt^vt ipfe de tanti Principis Septcmviri patrocinio, ictate iamiam ingrauclcente, etiam atque etiam f^pe maiorem in modumfibigratularecur.

Captacaigiturifthincoccafione,paternenobismonitor,au61:or & fuafor mul toties extitic,vt fi aliquando,fauen te, &: ai ti noftr^ pro- pitio numine,luce & manibusPrincipum nonindignum,aliquod opus publicacuri en'emus,patcrna vcftigia,& conatus fcquentes,hu- milime llluftriffT.Celfit.de patrocinioclcmentiinterpellaremus.

Quaproptcrperfuafi &:vid:ietiamT.Celfitud.llluftri(fimono- mnie,6cfam(^fplendoreauguftifsimo,ipfamquoque,certofcientes,

pro»

BEDICJf ORlA.

pro laudacaMaiorum fuorum confuetudine,non tantum ex hiftorii^ ( q uas eloquentix parens Ciccro vit^ hiimaniE quoddam quafi fpe- culumefleredepronunciauit, ) Rerumin SS. Imperiofuperioribus feculisgeftarum/ruclus carperedulces &vberes,fedetiamexotica- rum, qua: difsitifsimis locis terrisqiftupendaintercapedineanobis diftind:is,fubbarbaroiuiurifdid:ione,acciderunt &quotidiefiunt, vera narratione oppido recreari-, pra^fens hoc filum hiftoricum,de rebus regni Congici,pertexendum, & in longam latamq; telam pro - ducendum,acT.Illuft. Celfitudiniexhibendum,nuncupandumat- quededicandumredenoftro quidemiudicioftatuimus.

Continet autemhictra6tatus,defcriptionemcumeorum,qu^e de tam augufto regno Africano cognitu func neceflaria, ceu funt, ipGus terrcE fitus, marisq; portus: hominum mores : religio atque^ cultus,confuetudines,Iura,habitus,&idgenusaIia: tumetiamexa-'

ipiius terrcE fitus, marisq; portus: hominum mores : religio atque^ cultus,confuetudines,Iura,habitus,&:idgenusaIia: tumetiamexa-' ^'^^q^O^ dam omniumfinitimarumregionum,actotius pene Africae veram ^c^^^cS^ ^ delineationem.

Quo autem toti operi (quod exIdiomateltalicoinCermani- cum, poftmodum in Latinum fermoncm transferendum curaui- mus) decens imponereturColophon,ac vtprodirec nitidius,Ico- nes, magno labore, impenfis nullis parcentes, vigili manu adhibita, addidimus, infalhbili fpedudi,iIludT.CeIfitud.Illuftriff tamfore gratum quam quod gratifsimum, vt commendatione noftra am- plioreindigere non exiftimemus.

Benigne ergo excipere dignabitur llIuft.T. Celfit.hanc Con- gianam hiftoriam ipfius nomini confecratam, ac nos apud ipfam clementer commendatos effe patietur.

Oramus autem Patrem Redemptoris acf Domini noftri I e s v CHRisTi,vtilIefuiS.Spiritus gratiallluft.T.Cel/itudiniaceiufdem Eledorah Coniugi , cociq; Domui Palacinacus auguftifsimx , pr^- fto clfe, perpecuamq; incolumicace benignelargiri, porro dignecur. Dat^ Francofurci poftridie Calend. Augufti. Anno ^S.ftilo veteri^

IlluJlrif.T.CelJttudmls humilUmtclientes,

)( ,3 Pr^fatio

/

P R ^ F A T I O

Prsefatio ad Leitorem.

T)m 'trandam ^ nomm 'Dejcriptionemj ^ TroumciA Ntgrittarum (:J)(Camcongra m prAfenti opere LeBori exhtbemm: 6ft ea regnpim tn (tAfrics. partibns remotifi- mis^quod tam tlluflrt Topographia^ tam-^ que artificiojem Are mcifisfiguris exprefit- mm, njt cuiuis mexhaufia T>ei fapientta tnde mantfefie pateatipro^ his tatis bene* fictis gratcs T>eo (oluere ture omni tenes- tur ifl^utdem dtuina omnipotentia non tn noflris fiotum regtoni- huSifiedper ^ntuerfum terrarum orbem in creatis (uis in tantum elucet, 'vt nemoomntumy 'vbtcunque etiam locorum 'verfietur, de tgnorantia dtmnA njoluntatis^ 'verbi patefaSfiexcufiandtiS fit, Oerum adrem,^ 'vt tngenere qu&dam de ^ frtCA quart a mun^ di parte a^eramm .proosmij ntmtrum ^ plentorishtflortA nofir^ eluctdattonis caufa,breuiter Ledorem de ttfdem commonebtmu^, iuxta mflttutum nofirumexponentes^ qutd^vtdeltcet caufiiadht' fioriam hanc adornandam nos adegertt ^quidque in palierum a nobis expeBandum ftt , qutbasabfoiutis Le^iori ^t tn fiiam renu feltctterabeats njltro precabtmur. Sunt qm Aphric^ nomenab i. ^ <^ely.n deducunt, ac fidicas.fine horrore. Subtacet ea regio Zon& torrtd^ expers omnis rtgoris atque frtgoris. Diuiditur omnis frtca tn matorem ^ mtnorem 3 In mtnore funt Carthago, Vtica, Hippone,Rhegium,&c. aAlij Afrtcam tnquatuor partes prm- puits diflermtnant^nempe Barbanam,Numicliam, {ab ArabibtiS Billc dulgend, 'vocatam,)\J^^2Xi\{quam Arabes Sarram nomi- nant)^ Nigrittarum regtonem^ a Nigro fluuto, qut medtamin- terfecatjenomtnattonemfiuamfortttam. oAtque h&c Ntgrttta" rum Re^to tn quindecim Regna diutdttur, quorum njnu eft Gui- wz2i^abinqutltnis Guine Genni WGenna 'vocata,alias proutncta Canagx,qu^ tnctpit fupra caput viride,^^: qua parte Barbariam^/- ttngtt^ac pene adltttus Mchguette fieextendtt: Quinei it^que Ma- nicongi, Gialopi, Zapi, Bcrbefi, cum c&teris Ntgrtttarum populi fiint-;,Fopult tfit afitduis tnutcem certuminibns hofitlcs inimictt ias

exercentf

A D L E C T O R E M.

ixercentMtiure captos mutuo altj altos Lufttanis vendun^. C^terum duofe hk nobis offerunt, quA referre operdprettumdu- ^i^^s^fquidemabaltkfcrtptoribHSprmrtta,foli(^AfricApro- pnafunt., In TtngitunaAfricAprouincianonlongeamariar^ bor nafcttur ( Ergen ^ocant) quercu paulo procertor ,folia iUi Mjrttntsfmtlta.^perpetuo ^trentia.fruatis cereum prunum^ tmttatur.tngrataamartttidine 'ufuiinuttlis.beftiistamen ^ Ca^ melis pr^ferttm, qutbtis ea regto abundat, ctbmfamiliaris, ege- runtur apaflis antmanttbtis offa amygdalarum magnitudine, ^ btntsltnets tnlongum definenttbm infignta, credas naturam in ea ptauraluxurtare ^olutJfeMeo fj?e5hnttum oculos aUtcit-, exprt^ mtturabarbaragete enucleis oleum aureo colore, ^ ^ulgartno^ ftro longeprAfianttiiSMquta recens tnuentum eH^prtfcis fcrtpto^ rjbustgnota arborfutffe credttur. Porro altt Jfrtca homunculos pfo colore ^ captUo ^thtopum in morem crtffo ^tntorto, qui conttnenter fi4b pelJtbtis agunt, ^ pr^terattrttamUnam^ob^ longam tnterulam nudt tnceduntitis leonemtnterfcerepenelu' dptstocmq^eH,trrttantenim,^trruentibeluAmtraagtlttateU^ . namtn omlostnttctunt, ^eodemantmtroboreexafperatocultro cor transfigunt^exantm^peUem dtrtptunt.quam ctrcumferente^, ^apuey is patrtis carr^tmbtis celebratt fttpem vulgd corrodunt, refiatur lacobus Eborenfis ^tdtfffe ^numex tftis VJyfsiponi

rionttadeformtaffecJu^^vtcredebaturJmocolorecandtdo^rei ^^ft^t^r^^dolefcentem.qutHtffantcaltngua,cuttisperiti tuerat,decemafeLeones tnterfeaosglortattisfuertt, ^qtucum eo exMarochtts^enerant,ttaremfehabereaffirmabant, Hoc cum AntuerptA non multopoft tdem Eborenfis amtcts narraret, qutdam ex hts cognttum fibt adolefcentem ^ Granat^ natum atebat. Atque h^c deAfrica in gencre,fpecialiora abundeinipfa niltoriaexplicantur.

Huncde tntentione noftra qmdam dicemm,qmdnmirum caul^ nohs extiterit ,cur recentem hanc Hi/loriam , ex Italico tra„slatam,,maginibmq^ illuftrtbmexornatam.inpuhlicamnj. tilttatem adornauermHS. breutbus itaque Le^or fic habeto ■ In-

«omtpafttm,amarmi,abhmca^mtadhuvrmetempora, patrem noftrum THEODORVMdeBry Leodienfem , i„ pr^ens -vjque tempm nouas altquot ^ peregrina^ ^ infignes Htfiorias

denouo

PR^FATIO AD LECTOREM. de nouo Orbe qui America nuncupatur^ dtuerfo tdtomate ^Juis icombm arttfictofi apparatas , in lucem edtdijfe , ^utpote ZJtrfri- niam, Flortdam, "Bra/iitamy Teru, ^c. <^ua apudomnesjane ^ admtrattonem ^grattam merttam tnuenerunt 3 tdgermani nos duojratrcs amboalttus antmo reputzinte4,patris(j^ noflri iam de^ crepitt Dcftigta inflftentes fimile cfuiddam aggrefttfumtis^f ojua parem cum eodem frtem expertrt nohis datum foret, ob par ftu^ dium.paremf^tnduflriam ^ tmpenfam, quamtnflgurasajfabre fa^las factendasj^ coliocaremtis. <*At ne (juis fibt perfuadeat ihanc Hiftortam nobis primam ^ 'vlttmam effe propofita^ nouerit intd Jludta noftra tncumbere, 'vt ojuatentis nobis DEV S Opt. Max, 'Vttam elongamrtt,non minore gratia,fed pari dtligentta atque fumptu, qut non extgutis equidem in has operas reqmrtturyquaf^ cunque alta^etiam nouas^ memorabtles Htftortas proferemtis, idj^ tn commune patri& noflrA (^ermant^ , ^ ornamentum ^e- molumentum, nec fine fingulart Le^oris commodo atqmrecrea- ttone longe fuautftma: Jd 'vt LeBor beneuoltis non effttnefcitir 'volentes cupiutmi^s ,cutnosnoftraq^bentgniter commendatneffty fiudiofe rogamtis^matora in dtes ^magisq^ adornata profitentes. "Datum Francofordij, KlMartij, aAnno e5^. T>. XCVIIL

loan. Theodorus, & loatii Ifrael de Bry,fratres,& ciues Fran- cofordienfes.

NAVIGA-

10

i4

4.0

4i

4-7

i

'000 tlc^M*;ȣL^

^ Aimai

2?

]Ade>n

SACOTO RA

4» jMa-rocola,

I

NAVIGATIO EX LV^

SITANIAE VLISSIPONA

IN REGNVM AFRI-

Cy£ CONGO.

Capvt primvm.

IaC? N N o ciD iD Lxx VIII. Sebaftiano Rcge Lufitanis iit Atricam belliMarocienfis cau{atraiicicnce,EduardusLo- pezBeneuentanus (diftath^ecciuitas i^milliarialtalica V- Iiftipona,ac iitaeftadripamauftraIemTagifiuminis)m-enrG Aprili,etiam nauem conicendit nomin^ S. Antonij indige- |i tatam,qua: ad auunculum fuumpertinebat,eratqueomni

_ if genere mercium onerata, vc in portum Loanda, qui eft in

rccr^ Atncx Congo, nauigaret,ac merces, quibus in Lufitania nauem onera- uerarj-ibidemdiftraberet. Comitataeftcumparuanauicula,eiusgeneris,quas Itali Patachias vocant, cui & lumen de nodepnxtulit, ne a curfu, quem illa tc- ncbatjdeuiarct. Appulit inlnfulam regisLulitani^Maderam, Yliffipona cir- citer ^oo milliaria diftantem , vbi per 15 dies moram traxir,vt nauem rebus neceffariis&vinoquodnobiliffimumgenerpliffimumqueiilainlnrulaproue- nit, ex eaque inomnesELiropcTregiones, prarcipue vero in Angliamauehiturj inftrueret. rebusitaqueneceiTariisinftruduSjfoIuitinde^acpnTteruedusefto- mnes Canarias ad Caftellanos pertinentes, portumquc intrauitinfukcuiuf dam C ipitis feu promontorij viridis, nomine S. Antonij,ab eo tamen itaremo-^ ta:,vc eo cernere nequirent: ea relidla in alia ciufdem promon torij anchoras ie- cit, qux a D.Iacobo nomen habet,ac rehquis imperirat : in qua epifcopus commoratur, qui omnibus cius trailus Infulis pra;eft, acius dicit : In hac quo- que nauis recenti commeatu refe£ba. Superuacaneuni mihi hocloco videtur numerumCanariarura,quarummuIta;funt,recenfere,aucmentionemfaccra infularum promontorijviridis,hiftoriamque&fitumiilaruminmediumpro- ferre, properanti ad defcriptionem regni Congiani,& cum nauis illa folius commcatus caufa in iifdem portum ceperit , nec definc alis rclationes, hiftori- CEEqj defcriptiones,quibus cundafigilIatim&;diIigenter,qu^deiIIisfciripof- funt,recenfentur. Dicanifolummodohasinfulas a Ptolomjeoin tabuhs fuis Geographicisponiprooccidentisinitio, cumpromotorioquodipfecornuvl- timum vocat, &infulis Macariis, quasfortunatx anobis nominantur ; quarum portusLufitani in fuisnauigationibus fubeunt,inquceis variis cummercibus mercacuram exercencglobulis nempe varij coloris,& ahis eiusgencris vili- bus mercimoniis,iftis gennbusmiregratis &acceptis,adh^clintcishoIlandi- cis,pileis,cultellisi& pannis diuerforum colorum; inquorumcommutatio- ncm recipiunt feruos, ceram, mel, aliaque ad vidum nccefiaria; E regione ha- rum infularum in continentifuntregiones&ftuminaGuine^ecapitisfcupro- moncorij viridis, & alpes iinmenfae aititudinis, magnsque celebricacis , quas

A ' Sierr^r

X DESGRIPTIO

Sicrra Liona a Lufitanis vocitantur. Ab Infula S.Iacobi verterunt proram vcr- fus Americam fmc Brafiliam,vt ventumearationeapuppihaberepo(rent,62 fe accommodarent tempeftatibus, qux iis in locis dominancu r, tandetnque o- ptatumnauigationiscurfumadipifcerentur. Duobus itineribus inLoandam

ZJfter/k »a-

portum regni Congiani nauigatur:quarum altcrum fitper]ictoraAfLicx,al- '"^'"'^"^'^''^rcrum per alcum vaftumqueOceanum fufcipicur, Aquiloni qui iis menfibus ^ZZZtl' fpiratliberuminvelaflatumpermittendc&vertendoproramverfusauftrum &:africum , ac perfcquendo curfum vfque ad bonx fpei promontorium,rclin- quendo acergo regnum Angola,quia eo reuerci neceire cft,& cum peruentum cftadalcicudinem %y aut i^graduumpoliantardtiGis^quinoaialem^folenc nauifrantibus alii venti,qui generales a naucis vocantur lpirarc,&dicuncura GrjEcis Lacinisque Ecelij, quod certo anni tempore fpirenc. Cum itaque naui- gatum fueritcum Aquilone ad lygradus poli ancartlici^mirabilequiddam nimium properantibus naucJerisfolecaccidere,quipercipientcs ventosquos diximus generales^vercunc proi as,easquerea.:j curfu dirigunc, verfus regnum Ancrolanum, fed fccpiflimefalluntur, quod in medio ulerunque curfu venailU deifcianc. Coululciusergoeftakicudinem ic^vclcircitergraduumadxquarc,

&: exDcarare vencos facis forces, qui ftare deinde confueuerunt vfquead por- tumexopcatum:vbihocadmirarifacisnonpoceft,AqaiIonemconcinueflarc vfqueadz9gradusvlcra^quinodiaIem,ibidemquepoftearcpcnrialiosven- tos,quifortioresincentioresq;prioribuseosdifpelluntreiiciuntque,&hocper fexraenrcsinanno. QuemcurfumcumnauisnoftraS.Anconij ccneret,incur- rit in ea altitudine ventos pra^didos, & verfa prora&velisper Aquilonem& Ca:ciam direxerunt eam addexcramverfusregnumCongianumquonauiga- reconfticucranr,& obliauandofinusvelorumpoftizdics,condemquenoctes ir,r.us Hc InfulamS He!en.Taccigerunc,quoinfperato & cafu pcruenerant. Iniulaitavo- ^**. catur,quod dic ci fana.T dicato quiin ^.Maij incidit, pnmu a Luficanis inuenta detcaaqj fuic. N6quidemmngnaeft,aftfjmmaadmirario4:edigniftima,quo- niam mcrito naturiE miraculumappcllar.poteft,quodinvaftoi!lo{pacioioq; Oceanofola&paruafuprafurentesvndasimpetuolbsqjfiuauspromineat&le extolIat,fccuramq;ftacionemaccmnemrecentisccmmcatus;ibundanciamla- cerisnauibusfcfli.'.q;percgrinaniibusprabeat. Sylua; huiuslnfula:maxima cx p2rtcconftancexi!hsarbonbus,quarumcrunciadno£vehuniur,appellancuiq; £;^«««.c«<,-LnumEbenum,fiueGuaiacum,iniisq;videreeftinnumeraeoappclentium

,acHm. in^-if^ nomina,ouorum litcra: crefcencibusarboribus, vnacrckunc. Lignuin iftudaMcdicorumfiliismmagnohabecurprecio,cumobaliasvires,cumqiiod luiVenerc9quammorbumNeapohcanumautGallicumvulgovocant,eftica-

ciftimc & ciiiffime medeatur. Terra fua fponte optimos quolq-, frudus produ- cit:vicisquincnamaf}acimibiprouenic,aLuficanisprimuminucaaplancacaq;

maximc circa faccllum & domunculas in vfum percgrinarium inibi leui opera conftrudias. S un c ibidem etiam intcgri fal tus malorum aureoru leu aurantio- rum,cedrorura,limoniorum,a!iorumq5alteriusgencrispomorum,qu?perto- Frun^<i^. tum^nnumfloresferunr,&frua:us. Similitcr&magnamalapumcaquibusin- funtgranamaiufcula,colorisrubri,(uccogratoturgentia,florcs,huausmaturi &immaturireperiunturinarboribusquouisannitepore-,hcusin(upertertexi- mia:magnitudinis,affluentiq;copia.Abundantadha:cfylu?omnifermiegene-

c.r»e. fcr,- icvenancur enim capreolas, & capras, qui comendantunn melis,apros ctiam, &aliaqu..druped!a:exvolatilibus,pcrdices,attagenes,galhnagincshuerufti- culas,(itaaMartiale&Phniovocantur,abAriftocclefcolopaccs)columbas,o- mnisq;gcncrisvolacilia,c;immagnaquamparua:&cumquadrupediacum vo-

latiliaica func maiifucca,domefticaq5,YC hominu pricfentiam no formiden t,auc

rugianc ^

R E G N I C O N G I A,N I. 5

fa<^iant,ignoranres periculura ma£lauonis: quare indigen^E quotidie ea ca- pientcsfalecondiunt, quod inrupibus faxisquelittorismarini a naturavndis- que maris excauatis fponte coagulatur, ac diuendunt iis,qui commeatus gratia illorum portum fubeunt. Terra huius infulas tritanonabfimilisefl cineriad rubrum vergenn, fed pinguis,& fupra quam dici poteft,frugifera,ita vero mol- iis,vt pedum veftigiis, ficut arena, cedat ac fublidcat: arbores etiam ita funt dc- biles & imbccillcs, vt a viro facile rumpantur franganturque, quapropter & ad xdificandumfuntinuciles^quia fuperuenientepluuiaillicofrudusenafcuntur exveteri,quoddecidit,femine.SpontefuagignitrapIianoscrairitudmehuma- nx cibicX, graci faporis : germinant etiam ibidem caules, petrofelinum,la6luca, Le^iomi»^. ciceres,phafcoIi,pifa,en.:imfi non colacur terra vel legumina ferantur: quia qu^ maturamterram deciduntfinevllaaliaculturaradices agunc :& qu^q; nauis, qu^E ibi anchorasiacit,fecumfert&pIantatfrugiferamaliquampIantamher- bamvehortenfem,qusfubito incrementum capit: & natura benignalargoque fcenoreredditfruarusfinui fuo commifTos. Reperiunturetiarariuulialiquot, Gui potabili falubrique aqua per diuerfasinfulxpartesf]aitant,adha:ctucifii- ma; ac fccunfiimseinauium ftanones ,vt portuum vicem adimplcant. Prscipue autemfercihseftlocusquipiarrunqucaperegrinancibus frequentatur,vbi an- te hx'C temporaa:d)ficaruntEcclefiolamfiuemal!sSacellumdiccre,inquaaf- ^^^^^"^- feruantur ornamcnta altans,6e veftesfacerdoca!es,&aliaad facrificiummilT^E Beceifaria : Ec religiofi qui nauibus eo appellentibus vehuncur, f^epe in cerram defccnduntaddiuinaofficiacelebranda. Domunculaetiam qua-dam ibi con- ftrufta eft,quiE vc pIurimumaLuficanishabicatur,pucaduobus,cnbus,eciara vno folo ibi rcliclis,vel quiaia6l:acionem,maIinamquemansdiuciusnequiue- runctolerare,veIob dehda,velquifponceibidomicilium fixerunt,vtvicafoli- taria & heremicicapeccacorumpCEnirenciamagerent. Mare vniuerfumquo Infula aIluitur,optimis quibusquepifcibusicaabundac,vcvixcuiquam ficcre- rim, ^ ofts- dibile,& qui pifcacu dele£l;antur,nuIIo alio labore facigancur quam hamum ^»1, efca abfcondicum in mareproiicerc&didocitiuspriEdaoneracumexcrahe- re. Ec qua^renci mihi qua de caufaLuficaninunquamoperamdederunt,vt Infulam contra pyrataruminfulcusmunirent,itacommodam &opportunam nauigantibus, & quafi fingulari Dei prouidentia eo loci poficara,vt longa mans naufea debilicacis Luficanis viresinftaurareteosquercficeret (vtdiffu- Quare »0» fius narrat Ludouicus Granatenfis inexplicacione (ymboh Apoftohci,quam Hifpanice confcripfic , & ego vulgari icalica lingua donauij relponlum clt: «^. iaborem inucijem fore, quia in Indiam cendennbus Infula nihii profit,cum alio vtantur icinere,& immenfi fit laboris eam inucnire,areuertentibusau~ tem facillime reperiatur: ita vc non fit nccefte^& tempus in eamunienda& pecuniam perdere,qu£e in milites pra;fidiarios prseter fumptus sedificij infu- mendae{ref,cumnuII^aIi£EnauesexceptisfolisLuficaniciseoappellanc: Ego- que inferrem,ab Anglis impendere periculum,qui iambiseapenecrauerunt maria,primo ducence Francifco Draco & hoc i j 8 8 anno,Duce nobili pyraca itidem AngloThomaCandifchicquiditiffimaonuftuspr^daadfuosreuerfus eft:refpondicille,fierinihilominushocnonpoireinmarilocoqueica rcmoco, cum omnia ad asdificandum neceifaria exEuropaaduehendafint. Pra^tcrfu- periusrelatas huiusinfula?commoditatescceIoetiamfruiturteir!perato,&ae- re puro falubriq5,ac V entis leuiter fpirancibus : defcendentibus enim in terram a;grocis,& ex longa maris naufea concrafto morbofemimortuis,ftatimbeni- gniras & clementia aeris medecur auxiliaturque & priftinas vires ac fanitatcm illis refticuic. Commodamadeptusnauio;andicempeftacem,anchorasfuftulic, &mi7diebusporcuinregniCongiani,Loandadictum,lubiuit,vennsaliquan-

A z tum

4 DESCRIPTIO

tum remiflius flantibus. Portus tutam nauibus prxbet fl:ationem,capaxquc eft multarum nauium,ac cfficiteuminfulaeiurdemnominis,dequapofteadicc- mus. Duo dixiobreruarianautisitineraabinfulispromontorij Viridisadpor- tumLoandanum.vnum iam decIarauimus,quod cum antea non efTetinvfu, primum detedlum & nauigatum fuit ab iIlanaue,quaEduardus noftervehe- batur,clnuum gubernante Francifco Martinefio nauarcharcgio , viroatene- ris Oceano illi aftueto, primoque, qui illam viam tentare aufus fuit : Dicamus rUaltera nuuc de alcero itinere, quod Iittora conrinentis Africani legendo conficitur.' tHxtaAfiu» Ablnfula S.Iacobi petunt promontorium palmarum,vulgoCabodcIaspal- mas di£l:um,ab eo dirigunt curfumverfuslnfuIamD.Thomx,^quinod:iali fubie£tam,&ita didam,quodfcfto Apoftoloilli dicaro,repertadece£l:aquefit: diftataconcinentii8omilliaribus,aclitaefteregionefluminisGaban,portum habentis,quifolaInfula in oftiofluminisfurgente,clauditur,aditurqueparuis nauigiis & cymbis a Lufitanis,qui eadem c\\xx inGuineam mercimonia in- uehunt,&recipiuntebur,ceram,mel,oleumpalmarum,feruosque^thiopcs. PropelnfulamS.Thom:;: verfus Septentrionem,cft alia InfulaqusePrincipis dicitur,diftans acontincnti loy milliaribus ,eiufdem condicionis,iifdem rebus infuU D. cumlnfulaS. Thoms viuens,quamuis circuitus minoris. InfulaD. "^homa: Thom*. rotunda fere eft, ac comple£titur in longitudine 60 milliaria, in circuitu vcro i8o,diuicus abundat,mulcumque amercacoribusfrequencacur, &inuencaac fubieda fuit Lufitanis eo temporc cum fuasinlndiamnauigationesprimura inchoarent. Complures habetportus, prarcipuas aucem,& in qucm plerunquc nautxfeconferuntadiacec vrbi. Gignitetiam faccharucopiofiflimcjprsbccq} abundeomniaadvidumhumanumneceffaria.In ipIavrbeexsdiHcatiE eccle- fisaliquot, in qua ctiam Epifcopus cu fuis clericis & fuflraganeo commoratur. Arccm etiam habet cum prxfidio,tum tormentis maioribus,quibus portus defenditur, munitam. Mirum autem cft di£lu ,quod ficcharum,antequam saccharuma Luficani co vcnircnt, lufula non produxic, fedinuedumplantatumquefuita iMfitanif Luficanis,vnacumzinzibere,vbiquemaximacopiaradicesegit:terraeftper(e piantatur,^ humida valdeque opporcuna ad illam arundinem nutricndam,qu£E linevjla 'tim" "^'^' ^^'^ aquacione mulciplicacur, & fefein immcnfum extenditjdilatacqj, quia ros macutino temporcvt pluuiadecidit.&tcrram humedat. Suntinlnfula p) is quam 70 domunculx fiuetuguriainquibusfaccharumconficicur&pr£epara- tur,& quodque tugurium multas domosiibihabetadiun£l:as,vtpagumrefe- rant,in quibuscircajoo commorancur,quipra'parandofaccharoincumbanr, quo flngulis annis 40 naues onerantur. Verum autem eft, vermes, antehoc tempus, quafi peftem & contagionem quadam, radices arundinu ita pr^emor- yaJesaccha- dilTe, & ptoucntum facchari imminuifte,vt de ^onauibusvixquinque, fexvc r/ W/ew^o j^j^ onerari poftint,eaque de caufafaccharum itacareinhifceregionibus di- uendicur. Commerciumhabencincolieacmcrcacuramexcrcenccumpopulis continencis,quiadoftiafluminumeius reigraciafe conferunc. Horumautem oftiorum quinque funtnumero. Primum,quodquinquegradibus verfusno- ftrum polum eleuatum fortitum eft nomen a Fcrdinando Poo, qui inuenit eam; eiufdem nominis Infulae rcgione,^*? vcl circitermilliaribusdiftante a continenti. SecundumnominaturBora. Tertium,flumc dclcampo. Quar- tum,flumenS.Benedidi.Qiiintum,flumen Angia',quodinipfointroitu infu- lam aliam facitCorifco ditlam,cuius incol^equoqjcumfupradictiseodemq; modo commercium habent. Sed rcdeundum ad nauigationem noftram.Vela igiturfaciencesablnfulaS.Thom^verfusMeridiem dcteximuspromotorium Lupi Gonzal^quoadaltitudinem vnograduabaltcra-i^quinoitialispartevcr- fus Antar^licum polum eleuatum, 105 milliaribus a pr^edida Infula diftans. Et

hinc

REGNI CONGIANL j hinc ventum e continenti capientes, femper legimus oram, ftationem fingulis diebus facientes in locis ab omni tempeftate fecuris^autiuxta promontoria aut in aliquo portu, donec pcruenimus adfaucesmaximitotiusrcgniCongo fluminisZaireincoIarumidiomatcdi6li: & hincadportumLoandacirca io8 milliariadiftantem. Eth^runtdua2iIJ^nauigationes,qu^hodiernodiefunt in vfu,quarum prior paucis ab hinc annis primum detedla&frequentatacft. Reftatnunc vt de Congo,eius fitUjahisque eius proprietadbus pertexamus hiftoriam.

T)etemperamentoaeris. Defrigore^calore. T)e tncolarunu colore^ftatura ^ forma. T>e ^entisy pluuiis ^ niuibm,

C A P V T II.

, , ^ M B I L I c V s torius regni Congo in quo MetropoHs codem nomine fita eft, diftat ab ^quino6bah verfus polum An- SMe^ tardicumj^ gradibus : atquciniHoipfoeft traauquemve- ^ H% teres nefcio quibus decepri rarionibus,inhabitabilem exi- ftimauerunt, &Zonam torridam, id eft,cinguhim terrsSo- I le ambuftum nominarunt : fed inuitis,vt apparet,fatis : & contrariumftatuenteipfaexpericnria. Tradusenimamre-

Sititt regni

niflimus,aere vltra fidem porius quammodumtemperato. Brumartempore nullum frigus, quod noftrumautumnum excedat,verentur,ita vt neque mate- ria pclhcea , neque aliis vcftibus ad arcendum frigus, vt neque igne ad calefa» ciendum multum indigeant: paruo exiftente difcrimineinterhyemem &je- ftatem,nihquodhyemeproptercontinuaspIuuiasaerfitpauIofrigidior;calo- re c^cerum, ceftanribus iifdem, tam hyerne quam ieftate,pr^cipue duabus ho- ris antc &poft meridiem ferc intolerabili.

Homines, tam viri quam mulieres, nigri omnes, alij tamen aliis nigriores. Pilos in capitenigros & crifpos,quidam etiam rufos.ftatura virorum media eft, inagnitudine,vt&colorc,Luficanisnonadmodumabf]miIcs, Pupillaroculo- rum aliis nigricantes,ahis tendunt ad colorem viridem, in modum aqu^ mari- nx. Labianonadmodumcraira,vtahorum^thiopum,fedomnialincamen- ta facici noftris iimilia,ita vttam apud ipfosquamapudnosinuenianturfor- moh,inquomaximc a reliquis ^thiopibus difterunt,pr£ecipueaNubianis& Guineams,quiomnesfuntdeformes. Perpetuumfereapudipfoseft^.quino- 6tium,ita vt toto anno nonmaior quamquadranrishora:reperiaturdifFcren- ria. Incipit ipfis hyems, cum noftro vere, Sole %na Septentrionalia ingre- diente. ^ftas verocumapudnoshyemsincipit,SoIenimirum/ignaauftraha ingreflb. Hyeme totis fere quinque menfibus pluuias habent conrinuas, Apri- h nimirum, Maio, lunio, lulio & Augufto, ita vtperpauci dies fint fereni, aqua decidente copiofa, &gutris ad miraculum magnis, quas tamen terra ante con- rinuo calore exficcata,in principio omnes imbibit,ea verorepIcta,£luuiJ mi- rum in modum concreri,vndique fe eftiindunt,terramque ita rigant,vt tota fe- rcsftatequanefemclquidempluit,nulIahumedarioneindigeant.

Venri,qui hoc tempore regionem perflant,funt illiipfiquosC^farGriE- /Conomine Ethefios dixit, qui omnes nubes ab Aquilone verfus Occidentem agunt. Vnde nubes ibiadalriflimosmontescolIea:^,&ipfisquaflincumben- tes,tandem refoluuncur. Vnde cumprimumnubesfeinaltisillismonribusli- ftere vidcnt,pluuiam indubicato exfpe£tantincol^,& omnia ad rccipiendam

. A 3 cam

ra.

Color iHeeUj.

hyems ijuaH. do tnctftant.

Platti» ceMt* nHA.

VentL

Vnde ha fltt-. ttia.

^ DESCRIPTIO

eam neceflaria pr^parant. Echincoriturillaaugmentatio fluuiorum^thio- piae, & prscipue NiH & aHorum qui fc in Oceanum Orientalem exonerant : & rd Niha ahorum quoque oui vcrfus Occidcntem fluunt. Etcumpluuixhnguhsannis iHrL^ 'fln- & ftatuto tempore ita deciclant,non mira eft incohs \\xc pr^fcri pto fuo tempo- HtorHm m. fc fluuiotu inundatio. £xterisvero,&prcTcipue^gyptiisapudquos(exceptis cr.m.mHm. ^i^^^^j ^^^^^5 ^um fuis c5terminis ) toto feic anno nunepam aut perraro pluit, oppido mirumvidetur,aquas turbidas ftato terapore,aIocistamIongeremo- tis,ad fe tanto non cum impetu, fed folatio ad rigandam fuam terram dcflucre. Vndemulta:vari2Equeapudveteresexorta2funttabuKT,&e6 tandem peruene- runtdementixvtNiloficrificarint,inditonomineteftePtolom^ohb.4.«>^'^f J^Vv. Imo hodierno adhuc die,mirantur Chriftiani,&fingularemDEino- tant prouidentiam,quod fine turbidis illisaquispereundumipfiseikfame,& omnibusfacultatibus&vitaipfa,exifta Nih inundationedependentibus.

In caufa itaque fun t Ethefij ,qui cum apud nos asftatcapud ipfos vero hye- me fpirent,nubes ad montes illos colligunt : vnde etiam fit,quod hyems (vt di- aum eft ) non admod^um apud ipfos fic frigida , aqua & a ventis & a calida aeris tempene teporem aliquem acquircnte Et hxc paucis de Nilo aliorumque fluuiorum incremento,de quibus veteres tam mulca funt & commentati &

commenti. .r^ , i-

rnde hoc ai . Ipforum vero seftate, qu^ nobis eft hyems, fpirant venti Ethefiis ex diame- r« ter^per^. ^.j-q conttarij , qui frigidiflimi cum fint,intenfum harum regionum calorem moderant,ab ipfis nubes & pluuias dcpellunt^eas^ue ad hasregionesperdu- cunt,idque nacuraH quadam vi &difpofitionccali: imoper fummam Dei n.oai,as soi^ prouidcntia, qui ita ordinauit & coslum, & Solem & omnes planetas,vt omnes "^*'^' terrs partes eius fentiant eflicaciam, in lumine, in calore, frigore, & aliisrebus ad fuftentationem & hominum & aliorum animalium neceflanis,pro cuiuique proportione&fitu. EccertocertiuseftdenoftrisCongianis,&ahisarcumia- centibus,quodmfiantardicisventibusiuuentur,caloremnullomodotolera- re pofle Idem quoque folatium habent Cretenfes, qui infulas mans ^g^i in- coluncCyprij qui Afiam minorem,Soriam & ^gyptum incoIunt,quibusquc venti quamuis nobis infeftifllmi, vcre C^nWi' funt. „ Notandum quoque eft, quod in his & circumiacentibus regionibus, nulla

r/;47'%nquanviequeinipfismontiumcacuminibusconfpiciaturnix,nifiinquibu^^ gUce^. dam,Iona^ tamen ab hoc rcgnoCongo de q«b nuncagimus, remonsverlus promontorium honx fpei , qui a Lufitanis Sierra neuada , id eft, montes niuei propter raritatem dicuntur:vtnequegIacies,nequenixreperiatur,imohho- rum alterum aliquando habere poffent incol^e, auro ad mifcendum vel rctnge- randum pocuIa,qu^ calida fere lemper funt,pra;ferrent. Vnde enam apparet, nonexIiquefa6tioneniuium, vtquidam&fibi & alus pcrfuaferunt augen Ni- lum,fed vtdiximus folum ex continuis & fere femeftribus pluuns,qus ahquando citius,aIiquando vero tardius decidunt, & gypco ahisque regionibus eodcm modo defideratas aquas mic-

cunt.

2>^

REGNICONGIANI. ^

^efiliis Lufitanomm tn hocRegno exfoeminis (ongtanis fifceptis, num alht fmt an ni^t, an ut Htfpa- ni^uocant linulati.

C A P V T I I L

XisTiMARvNT quidcm verercs , iiigrcdinem ^thio- iM^^^lSl ^"^"^^'^^"^"^'^^^^'^'niioSoIiscalore; quod eciamipfaexpe- rienna comprobare videtur: apparet enim, verfus meri- diemvbiSoleflcalidiffimuSjhominesmuItoeirenigriorcs,

quam verfas feptentnonem, vbi temperatus eH:. Viden-

^ , tur tamen hallucinari. Certum enim eft,quo'd etiam fub

^^-n^^^^id ^quinodiali, vt in rcgno Melinda, Monbaza, homincs fere albi naftantur. Ecm infula S.Thom^,qua; primum aLudcanis habicari ccEpca eft (deferta cmm prorfus antea fuitj non impedit caIor,quo minus ipfo- rum filij vfquead centehmum iam annum albi fint & maneant ; cura Solibi x- qiic, ac in ahis infuIisy£thiopicis fit calidus: vt etiam fiiij ipforum in regno Congiano ex indigenismulieribusfufccpti, patres magis,albicum fint.quam matrcs colore referunt. Vnde Dominus Eduardus Lopez eam concepitopi- nionem,nigredinem fciIicethorumhominum,non a caloreSoIis,fed a fpcr- matis natura proficifci: cuietiamaftipulari videturPtolomxus,quiindefcri- ptione interiorisLybiiEalborum ^thiopum feu A</r/^^si«jV^y^facic mentioiiem vc & aho in ioco alborum Elephantorum;quos in eadem. Ly bia rcperiri ait.

Luptanerftm

filij ejiHamuis in hoc traEl» nari , t^no ex tndigenii mn- lienbtf lujce- pit, ali/tjHnt.

JpermatiiHA-

inra.

Pars Octt'

T>e magmtudtne regni Qjngo, ^eim confinm.

Capvt III L

^^^^"^^ f GMVM Congusfecundumquatuormundiplagasinqua- f \ -^t '^'■''■-^4*^o^"^P^"^sdiuiditur,inOccidentaIcmqua!amari fi^l 1^^/ ^ a^'^'^^^r,inSeptentrionalem,inOrienraIem,&Meridiona- 'fM r^^,'\\\fvt^ ^^^^^ -^^ deOccidcntali primum dicamus. Sitaautemefta §1 1^^ A^^'^^^' P^"^ maritimaiuxtalacumqui amultitudinevaccarum in ^'^J^U ^'"^ hrtore pafcentium nomen adeptus eft ; Ec tredccim gradibus vcrfus polum Antar&cum eleuatus vfque ad jl- gr.taas vcrrasy£quino£liaIemextenditur,ita vc^Jjomilliarialtalica compre- hendat. Habet hiclacusportum ,nonmagnumquidem,fecuram tamen,qui dem^.^. maximas etiam nauescapiat. tcrracircumiacensplana, &omnibusad viclum ^^^«^w*- ncccirariisrcferta. MetaJIa,&priEcipueargentum ,quodmagnacopia venum exponicur. Subeft vero regis Angol^ impcrio. Paulointeriusapparccfiuuius Benglebiditlus,cuicufuislittoribusdominaturquidamreg|sAngol^^vafaIIus, Een^teUfl. rerraquoquc,vtprardiaumIocumambicns,plana&ferdlis. Hincperuenitad fluuiumalium,quiaLufitanisScngadi6mseft,&magnisnauibusad2jmiIiaria sengafl. ' nauigabilis: c^terum amoenitace&vbertateprseccdcntiferefimilis. tlanc fe- quituriluuius Goanza, originem trahens exparuo quodam lacu, qui quoque a magnoilIocxquoNiIusontur,dequopofi;eadicetur,fic. Fiuuijautem Goan- ^'''''^'^fi- 2ajfauxquslacumpr2;di£i:umexcipit,inIatitudineduocomprehenditmiIlia- ria, abique portu tamen , vnde non nauibus,fed fcaphis tantum ad centum vfque milliaria nauigabilis cil:. Ethifluuij omncs cum fiiis htcoribus quondam Regi Congiano parucrunt: nunc vcro aiij fubfunt domino^qui ancc paucos annos, cum regis Congiaai in iis vc vafaUus vices agereCjdominiumarripuir,

ieque

Infula L»an-

DESCRIPTIO

feque amicum regis,non vafallum dicivultrmictittamcnaliquandodonaria LoaniA por. j i-ibufi Iqco. Paulo vlccri us iitus eft Pottus cui nomen Loanda,conrinens in la- titudincio gradus integros, fitq;, vt prius diximus,ab Infula quadam,cui idem nomen ; cum &: tota plana abfque vllis ht montibus Loanda,id cf!:,planities di- yaJe «rtatHr Q-^ gft. Conftat vcto cx Hmo & arcnis, quas ab vna partcfluuius Coanza,ab al- tera mare congerunt. Longacfl: lo miliaribus,Iatavnotantum,inquibufdam minus imo vfquefaltem ad teliiadum : atqueita deprelfajVt vix,vel parum ad- modum fe e mari erigat. Vnde quoque mirum di6lu, quodfifoflamduosvel 4^«/^« trcspalmas profundam agas,aquam dulcem & falubcrrimam,cx ipfo quafi ma- ^«afi ex ma ^.^ rn^gda copia poflls: &: quod magis efl:,quod non nifi plenofludu ma-

risdulcisefli.defluenteenimmariamaroquodamgufliu&falfuginecorrampi- tur. Quodtefl:eStrabonefitetiamininfuhCadispropeHifpaniamfita. Ha?c fcdma W^- i.nfuIaefl:ipfafodinaexquarexCongianusfua(vci!:adicam)meta!Iacxtrahit, /ZZ'Zrra- & fibi & vicinis populis auro & argen to preciofiora.MuIieres enim quardam ad hH^u. hocconduds,marealiquantuIumingreira:,corbcs arenis replent,quibus co- chlcas paruas & vcriufque fexusmixtasrcperiunc,abIuunt,ieparant,foemeIlx enim mafculis funt preciofiores,quiaIucidiores,& vifuiiucundiores,&:itain Regium thefaurum condunt. £t raIcscochIea;c]uamuisinomnibushuiusrc- gni littoribus rcperiantur, n 5 tamen alia: prxter has folas, qux coIorc,qui cme- ricius efl-,falte ab aliis differunt,funt in precio;vnde maximus regis ccnfus.NuI- lo enim argcnto,nequc auro.ncque alio quopiam metallo fiue fignatcfiue non fignato,fed folis hifce cochleis iafuismercimoniis,imoinomnibusvit^ CflfA/^</-'f«-ncceflariisemendisvtuntur,itavtipfumctiamaurum&argentumhisematur. Tr.llT""''' Sepccm in hac infula funtciuitatcs. ab incoIisLibatadiaa!,quarumprx'cipua ouua, pr^. ad S.Spiricum nominacur a Lufiranis,in qua pra:cor Regius iusdicic,&: pro- uencum ex cochIeis,vc diximus,vberrimum colligit. Inueniunturquoqucin ^««W/^. iiacInfuIa,quamuisparua,magnihircorum,caprarum,ouium&aprorumgre- £«cW<f^r ges,qui non admodum cciamferiinfiluisfcfuftenranc. Arbor quoquemi- ior^ZoacH raculofa, ab incolis Enzanda di^a hic rcpcricur in filuis, quxcum ad egregiam proccritacem femper comaca & viridisexcrefcat,capillamentaquardam ara- -mis fuis deorfum mittif,qua2 terram ingrcflTa, nouas radices acquirunt, &ita quoque adfuammagnitudinempcrueniunt,&nouumquafimatrivndeprius eftluxerunttruncum,cumnouisquoqueramisprabent: itavt vnahuiusgene- ris arbor,nouum fubinde acquirenstruncum,qaifuperiustamencumpriore arborefemperefl:coniun(5tus. progreflrutemporiscotamfiluamfaciat,imoto- ramregionemimpletura,n!fiimpcdiatur. Cortcx interiorveftimentaincolis pr^bet:hnumemm iam tcxtum rcfercns,magnacuradetrahitur,pra;paratur J5W«» Lo- & adeum vfum referuatur. Vtuntur ad nauigaciones fuas incoLx racibus ex truncis palmarum confutis,quas vt naues prora,puppi& vclis crnant,remis T^trlZnr. quoquc agunt,quas tam dextre & confidenter regunt,vtnonmodopifcofos fluuios,fedaItum etiammare, vfqae ad continentem tentare adquarrendum vidumaudeant. lnparteInfuIx'continencioppofitanafcunturinIocishumi- ,resM Jionblis fub aquaarbores,pofl: dcfluxummansconfpicua;,quarum radicibus magniE adh^rent ofl:rex' carnepugnumhumanum &ouiIem a:ciuance,fapore iucundo,ab incolis Ambiziamatare, hoc cfl:,pifces petrei dia.-?, c quarum.con- chis quoque dupliccm habent prouehtum-, cx intcriore cnmi parte calcem conficiunt pr^Eftantifllimam qua infuis vtuntura^dificiis. Extcriorc vcro,quiE corticiarborisabipfisMangladia:£E,nonmultumabfimiIis,vtunturadpra:pa- randacoriabouina,equibuscalceorfifoIeaconficiunt. Cartcrumneq-, frumen tum ncq;vinum producit,prsdidxfolum cochlexipfisfufficiunt,qua;vndiq» mercatores cum omnibus ad vi6lum neceirariis,proptercgregiumindcpro-.

uemcns

^rbores

R E G N I C O N G I A N I. ^

ucnicns lucrum alliciunr. Vr enim aliis in regionibus, omnia fignatis me- cailis, itain his omnia conchisproftanr &comparantur. Etfir hoc, (nimirum cjuod non mctalliSjfedaliisrebusmercaruraexercearur) non folum in hocre- gfio Congiano, fed in aliis quoquc : imo pcr rotam. fere^thiopiam, Africam, m rcgnoChina &aIiislndi£B tra^libusfuit&cfthodiernoadhucdiein vfu. la ^thiopiaoHmomniacomparabanrurpipcre,quod moncr^Elocum ipfisobti- nebat. In r^gno Tombutto quodfluuioNigir veISenegaadiacet,conchis pro monera hod.eadhuc vtuntur. Inrerritorio Azanaghi porccllos (conchsE ge- nuseft) habent, qui non folum ibi, fed etiam in regnis Bengala &China, pro pecunia funr in vfu. lnquibufdamctiamIocischartaregio(igiIIoi^gnara,vt& cortex arboris Gelfomoro ab incolis dida,pecuniaeft. Acque hinc veriftimum apparet iliud,mundum non niftopinionibusrcgi,cum mcrallaprxcipueau- rum & argcntum,non ram Cim vbiquepretiofa,^uam in Europa,in qua/speet- iam ipfchonor^imoipfaanimsfaluSjipftspofthaberur. Infulaab vnapartenon Jonge a continenti propter freti anguftia cft diftita, ita vt incols nando ad con- tinentem aliquando peruenire pollinr; & hic multi eleuantur colles quivna cum arboribus inquorumradicibusoftrcxfupradid;£Einueniuntur, defluente raltem mari apparent,aIiasaquiste£li.Abalteraparteverfus mare,fempercon- ipiciuntur balcnx nigrsjniagnonumero&horribili (proptermaguitudinem quarmediocrem nauim icquat) fragore confligences,ita eriam vt numerofcad Jirtus InfulcTmorcu£Beiiciantur,quasincoIaeextrahur,&olcumindeconficiunc ad fcaphas & races fuas,picis loco pcrungendas accommodacum Nulla tamen ibi reperitur ambra vel fuccinum. vnde dominus Eduardus cam concepic opi- nioncm communi omniumcontrariam, non prouenire a b«$lenis vcl earum {permare, eo quod in toto hoctradtu, vbi magnatamcnbalenaruraeftcopia, iiequea]bum,nequenigrum,nequecincreumrepericur.

PriECipuus huius Infuh-eporcuseft verfus Seprentrionem,latusdimidium milliare, & iniignis profunditatis: & habet e regioneincontinenticiuitatem quidem celebtem, (ed nondummunitam,quam Lufitanicum vxoribusexpa- triaauecl:ishabiranr,fubDiui Pauli cuius noinini dicatacft tutela. Totaorapi- fcibus referra eft,& pr^cipue fard.is vfque adeo abundar, vt hyemis tempore rorum ferelittus exaquiscxlihentescompleant. Cancri quoquemarinimirs ibifuntmagnitudinis,inquetanraabundantia,vtplurm aincolarumparsexiis viuat. Verlus huncportum acontinenti deftuitBegnus fluuius,egregi:r quo- que magnirudiniSjita vtad zjm!liiariamagnisnanibusfitpcruius,qui vnacum Coanzafl, infulamLoanda,vtd!ximus,facif. Nonlongcab hocmagnusaiius, magnarumquenauiumcapaxcftfluuiuSjCuiDandenbmen eft.Poft huncalius eft,Lembadi<5tus,qui cumporcum non habcac,nauigationi,quoadmagnasna- iies, eft mutilis. Vlterius paulo apparecalius, Ozoni diCtus, qui ex eodem cum Nilo oritur Lacu,mediocri quoqueportu ornatus. Huic aiius eft vicinusXoze dici:us,fedabfqueporcu:hincaliusdi61:us Ambriz,quiaMetropoliRegnifead fedecim extcndit milliaria. Hunc fequitur Lelunda, qui radices monriura inquibus metropolis riraeftprasterlabitur. Hicexeadem cumCoanzaoricur lacu, fcd longiore fiuit tractu, vnde etiam jcftate ceflantibus pluuiis, vadis vbi- que tranflri poteft. TjindemperuenituradZaire; qui vt Iacifl]mus,ita &ma- ximustotiusregnicftfluuius.Oriturauremcx tribusdiuerfislacubusjpriraum cnim venam quafl habec cx codem cum Nflo,poft ex pra:di6to cum Lclunda & Coanza: tertio ex lacu quodam qucm facit Nilus. Qu^principiaparuafane func, fi fluminis magnitudinem refpicias : oftiumenimeius iS milliarialatum eftjfludtus tara vehemcns, vt aquam dulcem vfque 40 vcl^omilhariainmare protrudacimo aiiquando ad So.quam nautic acolorccognitaminipfomari

B dulcera

BalenaruTU

S^rdi ^ ean. crimatmi.

BegntK fi.

Dandefl. Oz^omfl.

^mi>rtz.,fll Ltlundafl^

Catharaflt.

InfuU in Zttiroji,

Mitgnt fca- fht, ex '^no U- gno.

in Zairo reperitintnr. Ctocodili.

Hjifofoia- mi.

yimbiz,f an- gulo fi/cti.

Baia de lat yilmadiM'

Ria de (at lorrerai ro-

10 DESCRIPTIO

dulcemcxcipiunc&adfuosvrusreferuanr. Magnisquoq; nauibuseftperuiusj vfqucad ^ mill.vbi ex magnisaldsq> fcopulis aLufitanis Cachiuiera di(flis,tan- tocuimpetu&fragoredecidir^vcadoftovfquemilliariaexaudiacur. Er huius cafus violentia, qua non folum arenas, fed magnos quoque raptat lapides , mul- IX hincinde conftituuntur infula;,bene culra;& habitara:,quarum rcguliregi Congiano fubfuntrinrer fe mulro tamen difcordes,vnde mulca hic vifuntur prjElianaualia.Inquibusvtunturfcaphis rantummagnis&:informibus,exvno ligno conftantibus: &: maximieextrunco cauatoarborisLicondo,quaJtantae e(hnagnirudinis,vrfexviriexpanfisbrachiisvixeampofrmrcii-cumdare,con- ftanr,&: ranr^e funr magnirudinis vt ducenros viros cumarmis&remis,quos abfq; fepris &canccllis manu folu vibranr,capere poffinr : in harum infularum prarcipua,qua;tamenminimacft,abhyppoporamis,quiibimagnonumeroin- ucniuntur, equorum Infula di£ia, pagus cll: a Lufitanis habitacus,qui iridem vt alij incola?fcaphis ifris vrunrur, & in hrcore Mcridionali corinentis, vbi portus Pmdanus,in quo omnes naues qua;ad eas oras frequencanc, flarionem faciunr, fuacxercenr cum nouisaduenis magno cum lucro commercia. Varia quoque in hoc fluuio reperiuntur animaIia,ncmpeCrocodiliincredibilismagnirudi- nis,Caimanabincolisdi6li,Hyppopotami,dequibusmetionemfecimus,cuni aho adhuc pifccqui membraduo habet,manus humanas refcrentia,&caudam clypei & forma&magnitudine. VocaturhicabincoIisAmbizcanguIo,idefl:, Porcusaquatilis,proprerpinguedincmquaporcumrefert.Caroqaa:abincolis fumoinduratur,&adlauririasreferuatur,&guftu&odoregrato:aquaduIcem non relinquir. Pabulum eiuseftgramen&omnisgcnerisherbainlitroreena- ts.Orebouerefcrr.ranra:inrerdumeftmagnitudinisvcquingcnraslibraspon- dere eleucL Capirur apifcaroribus no vr pifces, fcd fcre vr bos. obferuaro enim diligcncer loco vbi pafci foIet,fcaphis fuis exfpedar, &aduenienrem conris aut remisoccidunt:occifum ad aulam rcgiam dcferunr,alirer enimcapiralipro- pofira poena,vt & alijpifces qui hinc rcgij dicuntur,nempe rrucis & cacongo pi- fce fmguIari,falmonem %ura(fedcolorediuerfo, caroenim caeftalba) rete^ renre,&ram pingui vtprunas fuperimpofiras extinguat: vendinonpoirunt: vnde diligenter , ne impunit.is audaciores reddat , obferuantur ab aulicis, & deprchenfi , abfque vlla rcmilTione pleduntur. multa alia gcnera pifcium in hoc capiuntur fluuio,quos,nc tiEdiofimleaori,prietermitro,contehtus pr^-- cipuos falrem defcripfilfe.

Prxrer hos didos fluuios & lacus eft in hoc regno c]uidam,qui propter mul- titudinem fcapharum,& commodirarem eas faciendi, filuis enim vndique cir- cundarus eft,a Lufitanis la baia de las Almadias,hoceft,lacusfcapharum di- aus eft : in cuius oftio tres funr infuls, quarum vna, qus mediocris eft, medio- cri Quoquc portu adornara, tam a peregrinis , quam mcolis frequentatur : reli- qua^duxparu^e&mcultiefunt. Nonlongeab hoclacu ver(usScprenrnonem> ahus cftfluuius,qui proprer coIorem,rubros enimfcopulospr^rerlabirur,& rubrasvoluirarenas,aLufiranisriodelasborrerasroxas,fluuiusarenarumru- brarum didus eft. Paulo vlterius adhuc funr duo lacus,comunai &rorundi,ita vt perfpicillu referant.in quos mare ilIabitur,eosq5 infigni porru ornat.Nomen ibrtiti funt ab Aluaro Gonzales qui primus inter Lufitanos eos detexit. Sunt pr^rerea mulri monres & fluuij & lacus, quos omnes defcribere, non eft oper»

pretium,vfqueadpromontoriumD.CatharinasiuxtaplagamOcciden-

talem,ahneav£quino(aialifefquigradu,hoc eftji^o «lilliaribus ItaUcis diftans.

23*

iUi

REGNI CONGIANi. u ^eparte ^eptentrionali ^ etus limitihm,

C A P V T V.

^ ^capromontonoS.CatharinsBinc!piens,extendicfevcf- fus Orientcm vfque ad fluuiorum Vmb^c & Zairi confluen- resjlatitudinem vltrafexcentamilhariacoroprehendens: incuiusconfiniis verrusSeptenthonem,vtrubIinea:/£qui- p nodialiverfusOceanum jf^^thiopicum^vfque ad promon- torium LupiGon2aIues,habitantpopuliqui olimquidem sssw^wi^^-^ii Bramas,nuncveroaregno Loanganomenhabenr,vnde& Loangai^ :uai rcxManiloangodicitur. Habech2EcregiomuItoscIephances,vnde&:^**'*'' eboreabundac,quodincoIa2cumferropermutanc,exquocultros,bipennes,& figitrarum mucroncsconficiunt.Lineaquoquetelajdcquaaholocohuiusre'' lationis dicemus,non tamen exlino,fed epalma^folusmagnacopiahictexi- tur. Reges eius,qui olim vafalliRcgisCongiani videnturfuiire,Rcgisfeami- cos nominant. incola?, vt & csteri fere omnes huius plaga: habitatores,iu- ZZtj^^ d^orum niore circumcidunturt czEtcrum tam belloquam pace,vt&:ftatura, /«r. coJore & compJexioneCongianis fimiles. 'Armaturacftmagnusclypcus,qui totuin fere tegithomincm,quememagnisdurisquecoriisanima!ium£mpa- chasdidorumjGermanisBubulishaudabfimiIium,confuunt. Gladij ipforum & tela,lato funt munita ferro, venabuliinmodum ;in mcdio teli manubrium cft,vnde non folum dcxtre coIlimarc,fed &quiduis fere penetrarc pofluVit, Pu- giones quoquegcftant haftarum ferro (imilesi Vlterius habitant alij populi An2iquesdi(5ii,uicredibilisferitatis,feinuicemenimdeuorantita,vtncamicis ^"^"J'^'* & propinquis quidem parcatur, quorum pofteadefcribcmus hiftoriam. Kq-^"^"^'' gnuraautemhocverfusOccidentemfeexcendK:vlc|ueadAmboaspopu]os,& '^^io^^o^ verius Scpcentrionem vfque ad Afric^& NubiiEdcferta; verfusOncntemvf-^''^'' queadlacum,exquo2airusftuuiusoriens AnzicanamrcgionemaregnoCon- R^gnumA*. gjano infulis replctus, partim etiam ab Anzicanis habitatis , quaruili incol^ z^icanam. cum Congianis commercantur , diuidit. In regno Anzicano multcT funr fodi- n<r. Cre/cit quoqueibi Lignum Santalum rubrum, quod ab incolis Tauilla, & dlbumqdodoptimumChicongodicitur: &hocin puluercmreda£to,cuoIeo"^''''"'^"'' paimarum mixto, totum corpusad cuendam valecudinem & bonam confticu* tionem perungunc. Lufitani vero cum aceto mixtum emplaftri modo pulfibus venarum, ad fcabiem gallicam fmandam imponunt. Autumanc quidam clTa hoclignum Aquilequodexlndiisadnosdefertur,vndcquoque dominusEd- uardus af?irmat,fe ciusaliquod vidifretcftimonium,nimirumquodLufitanus quidam dolorem capicis quo diu Iaborarat,fuffitu pulucreeiusprunisimpo- /ico,fugarit. oprimura autem eft id quod interius ipfi meduIl£E;arborisadna- tum,cxterius vcro nulhus pretij,quianuIlovfuiaccommodum! Incolffiprd- prium habcnc regem,cui etiam muItialijreguhvelfatrap^Efubfunc.-bellicoft &cordaciadmodum,drmaipJ]sa!iaquam qua^fupradefcripftmus.Arcuseniai ipforum parui,& ligneivedicoloribusfcrpentium eximiis,tamaftabre vtcum iignojpfovideanturnatxcircundatifuntrhancpra^terornatumiucundum vi- lui, inde etiam vtilitatem capientes,quodarGus reddanturfortiores, ipfum li- gnumarincis&vermibuspacisccmporec5feruetur,&abfque omni moleftia &decrimento traaari pofiint. Neruos ipfa nacura miniftrac : nafcicur enini apudipios,vt&inregnoBongaIaadGangemfluuium,arundo,veI potiusfcir^ pi gcnus, punicci coloris, & mollis, quam parumpercontortam arcui pro ner-* uo,adaptaac: fagitcas, breues & graciles,fed e duro hgno confea.T,quasvna

B % cum

canorHtn.

li DESCRIPTIO

cum arcu vna fcmpcr manu gerunt, & cant^E in iis enii ttendis celeritatis, vt (cc- fteEduardo qui (evidifleafHrmac) quanuisvigintinumcroin manu habeanr, omncs tamen ordine emittant,ancequamprimainterramdecidat:im6tan- tx funt dextcritatis, vt aues in pleno volatu transfigere cum velint, pollmc. Habent quoquc fecures^quibus ferrum manubrio,cui aereis laminis alliga- tum cft, anguinis quoque pellibus circundato, duplo longius cft. Ferrum ipfum perpolitiffimum duo habct capica: ab altera cnim parce lacum in he- miciclum dedudum , ab altera mallei in modum obtufum , quo dexcerri- me qnoquc in prxHis vcuncur, non cancum ad ia^dendum aduerfarium, fed et- iam ad fe concraeiusfagiccasmunicndum,lacaenimeiusparceomnesaducr- farij fagictas cxcipiunt, & ehdunc, ita vc cis fic & gladij & clypei loco. Par- uos quoquc habcnc pugioncs , quorum vagina: ex prcTdidorum ferpentium pcllibus conficiuntur. Balcheos gerunt,vt ex variismateriis,itaetiamformis variantes, prscipui tamen quos mihtcs gerunt ex pellibus elcphanti«is tres digitos lati fiunt : & hi cum duos vel amplius digitos fint cralii, ignis adiu- mcnto redduntur rotundi, & fic aliis loris corpon cinguntur. Homines lunc j ■ . vc agiles, ira eciam omnium periculorum concempcorcs : montes & rupes CZ'rJ. \zczpvxaiit damx pcrfaliuncvicamferefaciencesmhili. CTcerumhmpIice^ & inccgri,vnde cciam plurimum ipfis a Luficanis crcdicur. Nontamen (celte Eduardo)muIcumcumipfispropcerfcncacem&infuaagiIirateconfidentiam,

habccur commercij,nifi cum Congianis auc feruos,vcl cxfe,velexNubianis c6terminis,autIinumauteburadferunt,faleautaIiisrcbus,autctiamcochleis Loandanis,qux6^ ipfis pecuni2;Iocofunt,autaliisexin(uIaS.Thom2allatis, Quibusfeexornant,fericoquoquepanno,culcns,vitris,&:ciufmodiLufitanicis m-rcibus,permutantcs. Non folum circumciduntur vtreliqui vicini popuii, fedctiam tamviriquam mulicrescuiufcunqueordiniscicatncibusfibiipfi.m ,^r.orum or- iuyentutc cuitris fa6lis tocanv^xornant faciem. Macelia ipforum ,loco bo- uinum, ouium, aliorumve animafium, humanis carnibus funtreferta. Ho- ftes cnim quos prdio capiunt,adepulasma6tant. Seruosetiamnifiiatisiniis c^r„,, h». jiJtiori pretio vcndendislucrari qucant,faginatos maaanr,& vorant: &quod madseft,funtquivit2Etxdio,autglorixcupiditatc,(magnumenimputant,&: nonmfi generofi animi,vitam contcmnerc)induai,au t vc fc oftendant fiioriim dominoi-um amantes,ita etiam vt carnibusfuiseospafccrefuftineanr,(c.plos ma<niisprccibus,&prccio aliquando huiclamenxofierant. Sunt lancplures hincindeanihropophagi,vtprxcipucmIndnsOricntalibus,vtinBrafii.a&a-

his, fed talcs nufquam, cum cnim alij hoftes faltem, hi ctiam fanguinc lunaos, cumhbitumeft,voranc. Plebciapercocapiceincedunc&vfquead cingulutn r.nu.. fuperiorcparcecorporisnudi.Nobihorescotivcftibusfcricisautexahamate- riaconfe6fisamiciuntur,caputquoquerubris,nigrisquevmbellis,quidamec-

iamLufitanicis pileis tedi^m toto cstcrum veftitu ( fipoifint) mundi &lauti. Horumfcemina:tocxquoquevcAtncamEveftiuncunpIebeivcro,vcvin,lupe- riorc parce corporis vfque ad cingulum nudx. Nobiliorcs aucdiciorescapuc ec.am viccis exornant,aperta camcn facie,caIceos quoque anguinis exuuiis ver- ficoloribus diftmdos & exornacos gerunc,rchqux vero vc aperco capitc, i ta et- iam pcdibus nadx:ommbus & forma&inceirusefthberahs, vt&mmonbus maana comitas. Lingua l Congiana diuerfi , & paulo difficihor : vnde iph Congianam facile.Congiani vero Anzicanam aut nunquam aut maxima cumdifficultate difcunt. DereligioneCongianosinterro- gans,nihil ahud intelligere potui, quam paga- nos & da:moniorum culto- res efle.

mans, 9 d'ititurf

REGNI CONGIANI. ^

parte Orientalt ^ emcorjfmis»

C A P V T VI.

N c I p I T h£Ec (vt fupra annotauimus) a confluentibus Vm- hx & Zairi fluminum, vndc Jmea rcdlaverfusmeridicm £e* qjualicer a Nilo qui remanetinfinifl:raparce,diftanceduda comprehendic montem Criftallinum alcifllmum,& in fum- M$nt cnflat^ mitate fcu cuhnine inhabicabilem,fic didtum obfummam m eis venis omnis generis criftalli abundantiam: & paulo vlcerius,moncesquoquec]uiSoIisobincredibiIemaltitudi- Mtntetsdk, nemdicuncur,quiprorfusnudiabrquearboribusautquibuscunquefuntplan- tis.Aflniftrahuiuslinea?parteaIijfurguntmontesquifluuiumSarbeIaabvtra- que parte circundanf,propter nitri ibidem copiam,Montes nitrij di6ti funt. £t Moatetnitr^, hi antiquiflimi funt regni Congiani verfus Orientem termini,qui,vt diximus,a confluentibus duorum fluminum fe extendentes vfque ad lacum Achelun- dam, & ad confinia regni Malemba comprehendunt 600 miJIiaria. Et diftat lixcJmeaa NiJo & eius duobus Iacubus,de quibus fuo loco agemus, 15^0 miUia- nbus,quodinterftitiumquoquebenepopulatum comprehedit muJcos mon- tes,varia&meraJJa &mercimoniaproducentes. EcquoniamhucdeUenimus, defcribam paucisincolarumhuiuslociincredibilemfolerciamin conficicndis omuis generis pannis,fericis noftris pannis flmiles,non cameneferico,quod PavTiiifoUk quamuis ibi fic copiofum, camen ibi non crefcic,fed a Luficanis aduehicur,fed e palmarum foliis, quas, vc humiles maneant , putant quotannis, & diJigenter ri- ganc,vc canto maiori copia,tenera foJia producanr. Hifce itaque foJiis fuo mo- do prsparatis & emundatis fiJuai nent, ferico filo liaud abfimile, ex quo omnis generis pannos texunt: & inter alios pannum texunt holoferico ab vtraque parte fimilem, variis quoque floribus aut aliis figuris ( fi volunt ) ornatum, ita vt holofericum Italicum non folum videatur, fed etiam precio & valore^Bquet. • Vngulatumquoque,quem ItaliDamafto appellant,exiifdem,ltaIico fimilem, variis modisfigunsqueexornatii,conficiunt. Textum quoq; Attalicum,^quod Itah Brocato vocant, conficiunt duumgenerum,Italicum preciomultum fa* perans,quo ncmo, nifirex,&cui ipfefpeciatimpermiferit,vtirur. Preciofifli- mum eft, & quinquepalmos in longitudine,& tres quatuorve in Jatitudine ha- bef,cum reliqui panni,fccundum folium ex quibus filum prouenit brcuita- / tem,muIto fint & breuiores &anguftiores.Ethis Anzicani plerunq;profacul- tatibus cuiufque veftiuntur, quamuis enim paulo fintcraflioreSjleuestamen funt,& firmi,ita vt tam aqu^e & ventis quam calori refiftant. Vnde &Lufitaniiis ccepcrunt vti, non folumadconficiendas veftcs,fed ctiamad conficienda tam tentoria quam vela, ventis cnim & aquis incredibiliter refiftunt. Hoc itaque latus ( vc ad liiftoriam reuertar) Orientale rcgni Congiani pr^Edi<51:alinea clau- ditur. Nflus vero centum & quinquaginta milliaribus ab ea verfus Occi- dencem diftansabaJtcraparte,aliam circumfiuitregionem,a pluribus regulis re£]:am. quorum aJij Pretegia- ni>Abyflino,aJfj Mcenemuga- no fubfunc.

^ 3 T)e

BESCRIPTIO SD^ parte Meridionalii etm^ confiniis,

C A P V T VII.

NciPiT hxc a monre Argentco,ficproptef argentifodi* nas,a LuiitanisdidH&vfqueadportum Vaccarumverfus occidentem,hoceft,ad 450 miliariaextenditur,lineanimi- rum obliqua ab vnaadalteramterramdufta: qua^diuidac regnum AngoIanum,& a finiftra relinquat prisdiilos mon- -.^^^ tes argentcos. VerrusMeridiem vnacumregnoMatama-

^^^^ lio magno &r potenti,alias Angolanoamico,aliasinimico,

M^mi^." RexMatamanus regnum obtinet ampliillmum,quippe quodaprxdiclistcr- Jiiinis extendatur verfusMeridiem, viqueadBauagalum fluuium,& ad radi- ces montiumLun£c. VerfusOrientem verOjtranficnsCoarumfl. vfqueadri- pas Occidentales Bagamidrifl. Terra crifl:alli aliorumque metallorum fodi- nis,omnisque genens alimentorum referta. Acr ei temperatuE. £t quamuiS populiviciniiea)perruaibihabcantcommercia,vtplurimumtamcninterAn- golanum&Matamanum reges male conuenit,vnde eti^mhiplerunquefunc m armis.Fluuius vcro Bagamidrus diuidit regnum Matapanum a Monomata- no,quod verfus Orientem litum a loanne dc Baccos c.i.hb.io.fkis defcribitur.

Jn latere maritimo multi dominantur,qui cumomnesllcgio tituloinli' gniri velint, vix reguli funt, & quia nullos portus habent commodos,ab exteris nationibus vix aut nunquam commercij gratia viiitantur,vndeetianinono- pus eft,vtin corum dcfcriptionemultumha;rcamus. C^ererumquoniamali- quotiesregni Angolanifaa:aeftmentio,oper.Tpreciumerit,vthicdeeopaul6 Ar^gdariHm tra6lemus fuflus. Pvexitaqueeiusvafallusolim fuitregisCongiani. &nonio- tegnn»,. lum cius atripuit dominium,cuius erat adminiftrator, fed alioscircumia- centespopulosfibifubdicosreddidit,itavtiamrexf:cpotentiirimus,necCon- gianoinferior,\ndcetiameicumlibcttributumautpenditautdcncgar. Con- tigic autem quod poftquam Lufitanias rex lohannes fecundus hoc nomine, pio fuo 2e!o fidcm Chriftianam in regno Congiano plantaflet,regemquead eam ampletlendarn mduxiifet, fafti rurfus fucrint amicifiimi,ita vt Angoianus Congianumdominudonis fingulisannismilfojprope agnofccrc, &;vtriufque fubditimaximacumhumanitatecommercarentur,Lufltani quoquc inportu Loandano regio pcrmifluipforum macipia aut alias merces cum fuis commu- tantcs in InfuIamS.Thomxdeportaruntj&h^ccommcrciaitafimul coniun- xerunt,vtnauesomnespriusaS Thom.&deindeadportumLoandanumap- pellerecogerentur. Quibusitaindiescrefcentibuscom.merciis,vifLimeftLa- litanis rcgi,propriis fumptibus naues ahquot oneratas Angolam mittere,qui- busprsfecitPaulumDiaziumNouaifanorahocmunereprajteraliosdignum, quod ipflus parentes primi haius commercij fucrant & autores & inuentorcs : cui poftea fuccedens LufitanicE rexSebaftianus,poteftatem deditomnespo- pulos ab oftio fl. Coanzar vfque ad 150 afccndendo fuo fubiicicndi impcrio, rc- ige ad id, vc qui hunc tanto vcl etiam maiore honore dignum putabat,funv PAulmDU ptus fuppedicante. Paulus etiam Diazius multis ad fuas coniundis nauibus onerariis,variismercibusrepletis,in portum Loandanum vcnir,eaque com- mcrcia ibi plurimum auxit, magnisque inde diuitiis congregatis, paulatim abfque tumultu fe in continentcm immifit,ibique abditustandemfedemin quodampago vno milliari a fl. Coanzaremoto,cui nomen Anccllx,fixit, ira vc huic meicatui Angolano elfet vicinus: Cum autem quodam tempore,vtin magnis mercatibus fieri folet , Congiani vna cum Lufi tanis mercatoribus fuas

opes &

REGNICONGIANI.

©pesS^ mcrcestcrrcftn itincrc Cabazu vrbem,inquaaulaefl:reeis Angolani, -^«H'»- Ijo millianb. aportu marino duiicam, dereruc,vc maion cum emolumentoeas ,urLt. aut vendere auc permutare pofrent, Regio iuiTu initinereinrercepti&occiii func:huicquefa£lo talem dcdiccoloremjquodaffirmaretfpeculatoreseosfuif- fc. qui fe cum fuafamilia inrercipere tentarint. fed fruftra: fatisenim apparuir, non ipecuIatores,ied mercacorescosfuiffe,cau{am verota£li veram fuiifefum- mam AngoIaniauariciam,quamprcciofishifcemercibusfaciarecupiebat: vn-s de fa6tum efi; principium diffidij & belliintcrhosduosreges. Quoetiamvifb Paulus Diazius occafionemexplendi voti captans, regi Angolx fe oppofuit, vna eum omnibusLuficinis quos congregarepoteratin ilia regione,hifce dua- bustriremibus & aliis nauibus quas ipfemportuLoandanohabebat,fiuuium Diaz,tiMapt^ Goanzaafccndic, &: omnes obuiosabambabusripisautdcbeilauicaucamicos ^*^'^^'^'^"' reddidic. Vnde Angolanus percurbacus,veritus etjam ,neomnes vafallifuiad^,^. Diazium hominem diuitem & liberalem fe conuercerenc;magnumadeum reprimendum confcribicexercicum. IdDiazius exaudicnsauxilium Congia- ni regis implorauit, qui crudelem illam auariciam dcccftactis, mifit ei fuppecias lacuras (Joooo viriim,pr£Efcdo illis confobrino fuo Scbaftiano Manibamba: vna cum rio milicibus Luficanis cum fuo duccquibus omnibus ipfe ftipen- dium pra:buic. Hic cxercitus cum debuifrcccumPauIiDiazijcopiisconiun- gi,vc iundtis viribus Angoise rex debellaretur,accidit,vtcum ventum eifetad mare,£luuiusqucBengus iiaLoandamilliaribusdidanseffet traiiciendus,fca- phequequibusid demandacumerac,nonapparerenc,im6ipiisducibusincom- modum & iafturam temporis exiftimancibus,ii tantus exercitus paruis illis fca- phislacum fluuium traiiceret: in animum induxerunt aliam tencare viam& Diazium cerreftri quxrereicinere. Vnde per ripasfluminis arcendcntesob' uium habent hoftilem exercitum.

Ordo miIitarisMocicongiorum,(itaenimvocanturind!gen^ECongiani) c^ngian*- & Angolanoruidem fere vc&cadearmaturajPeditcsenim omnesfunr,copias rii^rmatnrA fecundum loci opportunitatem auc expanderes, auc cotrahentcs , aut in plures ^Jl'^" ""^" partes diuidentes. Signa quoq; &vexiIIaeodem modoeleuant.Rcgiturexer- cicus variis flgnis&rumoribusquiafummopr^fe6toin mediocofiftentepro- / cedunt, fiue enim velit, vt cofliftus incipiacur,^uc ad dextrum aut finiftrum la- tusfcinclinet exercicus,aucprocedatautrccedar,autquicquaaliud faciaf,cer- ta fua habet figna,certasque voces,quibus omnia indicat. Inftrumentorum autempr^cipuorumquibusadhiecdandafignavtunturjfunccriagenera. Pri- . mum enim vtuntur magnis crotalis Iigneis,qu£E fonum horribilem inflara e- dunr,auteciam cympanis,(coriocauxarboris corcici fuperindito}qu£EmalIcis cburneis pulfanc. Deinde habenc &inftrumentum triangulum pyramidis in- uerfeforma (fuperius cnim lata iii cufpidem definic) quodexferreislaminis ita coniun(5tis conftans, baculis ligneis pulfacur, & vt fonum cdat magis horri- bilcm,plerunquerupcuramhabet. Tertio vtunturetiam cauacisElephanto- run;i dencibus, tamparuis quam magnis,quosperforatosinIatere,vtGerma- norum fiftuis miIitares,inflantfonum reddentes&concordem & bellicofum, vt qui animum aduerfus omnia pericula augear. Et tria hsEc inftrumento- rum gcnera Dux exercitus lemper fecum vcherecogiturmagnacopia,opus habens pluribus,tammagnisquam paruis. Cumenirn totoexercituidandum eft fignum, magno vtendum eftinftrumento :-fi parci (alcem, alio vtitur mino- re,fecundum parcis illius quancicatem,ica eciam vt quifque manipulus pro- prium faumhabeatj&incelligacfignum :refp6fumquefimilereddac. Ipfiquo- que miiices incer i'e fuahabentfigna. Primienim&quiinacieftant, homines pierunque func agiles, qui in ipfo conflidu fuis quafi cincinabuhs,animum reli-

quis

V

15 DESCRIPTIO

quis nugcntj&quomododeclinanclalmtpericulajmonent. Duccsin capitc ger4tpileolumyariisplumis,vtfthrutionum,pauonum,gallorumgall)naceo- rum,aliarumque auium,exornatum,vt&maiores&ternbiIiores iioftibusvi- deantur. Tlioracem nudum muniunt ferreiscatenisabhumerislubalasinv- troquelatcre dependentibus,qua; quanto funt crafliores,& grauiores ( vnde plerunque, minirnum manus digitu annuli craffitudine fuperant) tanto fibi vi- denturcomptiores&ornatiores. Inferiorem corporispartem vcftiunt caligis qus vfque ad genua demittutur,quibus deinde fuperinduunt togani.vfque ad furamd.milfam^cuiusangulosabvtroquelatercvt&fuperiorempartemcm- gulo corpori alligant. Cingulumquoqueafflibrcfadum^tintinabulisquibul- damornat,quibusinconflia:u,vel minimoetiamimpulfufonantibus,(uisau- gentanmium.Reliquimilitesgregarijinferiorcfikcmcorporisparteveftiun- tur,arcu,faait[is & pugioi^ie armati. Cum pra:liumineunt,inlatitudinemdil- nerauntur,vttant6 commodius iacula emitterc&idushoftiumlaltueuitare polfint. Ac cum primi videnturdefciri,daturllgnum receptus,quoauditohi paulatim recedentes nouis &intcgrisdantlocum,&:hocfitahquoncs,donec totus pra:paratur & emittitur excrcitus. lam vt ad cospta redeamus hiftonani : ^^..laKi e^cum diiohoftilcsexcrcitusinfcijfibiinuicemad ripam flummis Bcngalx ta<^i c4.«. ... cirent obuij,fxpiusvelitatumitaeft,vi£toriafemperpencsCong;anospcrma- eran^ o»- nente,cum damno tamcn vtriufque partis: DonectandemcommeatuCoii- gianorum dtficiente,& propter famem & proprer morbum qui inde proceflir, coadi func fuasquifquerediredomos. Diaziusvero vidcnsquod amicoexer- citui coniungi nullo modo poflet,traiiciens fluuium Coanzam inLuiolaca- ftrametatus ?ft,loco natura ita munito vt fncili ncgoaofe Angolanoregire- s>,u, LunU. ftirurum confideret. Cuius hic eft fitus. Fluuij Coanza & Luiola ccntum &c Guinqucmilliaribusa mari confluunt,&:paul6fuperiusrurfusconiunguntur vfquefcr^adtehia6lum,icavtduohifluu.jquafiinfulamc6ftituant,inquaiux- taconfluenccsfur?itcoi]is,quemDiaziusconfccndit,&vteflctfecurior,com-

muniuit,&: nomcn hoc illi a pr^terlabente vicino fluminc indidit, quiquod antca non fuichabitatns>iam totusaLufitanisoccupatur. Vndekaphis vique admarc,terreftri.ver6itinerevfqueadio5mflhariaabfquevllopericulocom. mcare poiranc. Non longe hinc verfusOrientem fici fintmontcsCabamba:, aracnti venis referriflimi.quos etiam infeftat Diazius,fuo dominio adieaos cu^pirns: vnde macnii farpe oriuntur tumultus. Angolani enim conic.j quam deLierenturabhoftibus,&quamfinteosditaturi,omnibusviribuscosconaii-

tur rcpellere. Idem quoquc fic ab akcra parte. Lufitanienimfl Coanzatrau- cicntes rerram Angcianam quotidie depra:dantur : vnde incola: fempcr co- ^rn,.Ar,,o guntur cflc in armis. Armaveroipforumluntarcusfcxpalni.slongicumner- uisintcriorecxcorticearborumpr^paraiis,f3gitta:quoquelexpalmaslongx,

graciles cufpidibushamatis,quarumfemperiexauc leprem abfque chcca vna

cuarcuinmdnugerunc.I^igioneshabentcultrummanubriorckrentes^^^^^

fubcincTuloinfiniftrolarereoccultant.Suaquoquccumopuscft,vt&Lu(it.ni

snau,e.a cxpcrtrfunt, noucrunt ftrat.igemata:fa-pe enimcosnoau cum minimetimc- taAngolano. aut tcm porc plu uiofo,ne tormcn tis 1 mpc ti poflinc,& diuUoctiamexcr-

citu,vtcircundatostantomag.spremerepofiemJuntaggrcln.Rexnunqium

in prarl.um defcendir,fed fatrap.s & duc.busfuishocmandatnegocij:&hoc ipfisquoquepeculiareeft,quodquamprimumducemfuumcxfumvidenr,et- fufefiigiant.L.it&peditesomncs,equisen.mdeftituuntur &ipfiduces mh itidem pcditcs efl^e vdint,fe tnbus modis,quos poftea defcribemus, fcrendos a leruiscurentiicccfleeft.Magnoquidemnumero&contufcplcrunqucadprs- liandum exeunt,neminc qui fe armis geruudisidoncumexiftimer,dom.ic-

in \

REGNI CONGIANL tj

Jffiancnte. Sed fortuna non femper pro{pera:nonenimcurantvtcommeatiis/«<-«/-/"4/« fuppctat, &iietiam quialiquidpoflidentabfuraentium auffentnumerumfer--^''''""^''"''* uis , qui humens luis , cum alia non habeant animaha , qu^e , vt aho dicemus ioco, paruo negocio cicurare,